Шамис Хьэткъуэ и Хэкум зэрырахуар икъукӀэ ди жагъуэщ. ФокӀадэм и 27 екӀуэкӀынущ Мэзку хеящӀэ Ӏэтащхьэм Шамис и Хэкур зрагъэбгынэну яужь зэрыта Ӏуохур.
Нам очень жаль что Шамис Хатко запретили находится на родине. Не смотря на то, что 27 сентября в Москве в верховном суде должно пройти рассмотрение апелляционной жалобы на решение верховного суда КБР.
Вопросы:
Вопрос 1
— Хэкум дауэ укъакӏуэжын хуей хъуат?
— Как вы решили вернуться домой на свою родину, с чем это было связано?
— Vatana dönmeye nasıl karar verdiniz? Bunun nedeni neydi?
Ответ 1
— Япэ щIыкIэ зыкъывэзгъэцӏыхунщ.
Сэ си цIэр Тарык Топчущ, сы Абзэхщ, Си унэцIэр Лъэпсэрыкъуэщ. Тыркум Сирием пэгъунэгъу иӏэ Рейханлы жыхуаIэ къалэ цӏыкӏум сыкъыщыхъуащ.
«ХЬАТКЪО ШАМИС»ыр зы цӏэ лейуэ къысфащауэ аращ. Ауэ нобэ дыкъыздэсам сэри ШАМИС’ыр нэхъ къызощтэ. Ст анэ сыт щыгъуи къызрызэджэр Шамис’щ.
Си адэшхуэм и адэ ЕМСИХ, Урыс-Адыгэ зауэм иужькIэ ипэ гищӏэ Балканым, абы иужькIэ Рейханлым ягъэкIуащ. И ныбжьыр 7-8 хуэдизт зэрыхъур. И закъуэт. Куэд тщIэжу щыткъым абы теухуауэ, ауэ и унагъуэр зауэмрэ Адыгэр къыщрахум хэкIуэдащ.
Си анэш лъэныкъуэри ЛIыщIэ унагъуэращ. Ахэри ипэу Балканым, абы иужькIэ Осман империемрэ Урысеймрэ я зауэм щыгъуэ Сирием Джолан жыхуаIэм щагъэтIысащ.
Рейханлы къалэ цIыкIур цӏыкӏу дыдэщ ауэ Адыгэхэм адыгагъэр сытщыгъуи быдэу яӏыгъу, лъэпкъ ӏуэху пыщIауэ щытхащ.
Унэм сыт щыгъуи дызэрыадыгэр, ди хэку Черкессиа’м дыкъырахуау зэрыщытым щытэпсэлъыхьхьат.
Аращи си адэри Искендэрун Адыгэ Хасэр зыухуам ящыщу икIи ипэрей и Тхьэмадэт.
Си ныбжьыр 14-15 щыхъуахэм сэр-сэрурэ сэ згъэзэжынущ жысIэу щIэздзат. Ауэ мыр куэду хэсщIыку аратэкъым. » Нытӏэ дэ ды Адыгэу ди хэку дыкъырахуамэ ди хэку дыгъэзэжын хуейщ» жысIэурэ сегупсысырт.
Абы иужькIэ дунейм сыздэкIуа пэмыщӏ къэралхэм нэIуасэ дызэхуэхъуа цӏыхухэр, пэмыщӏ политикэ ӏуэхухэм къыхэслъэгъуа псори сигу изубыдащ. Ахэр къэзгъэунэхуа иужь псори нэхъ гурыIуэгъуэ хъуащ. Сэри нэхъ политик сыхъуащ.
Хэкум гъэзэжыныр Адыгэ лъэпкъым папщIэ зы гупсысэу щытын хуейкъым. Ӏэмал имыIэу зыфэгъэкӏын хуейуэ зы ӏуэхугъэщ. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ хэхэсым дыхукӏуэдэж. Хэхэсым ухэкӏуэдэным упэхъуфу щыткъым.
Мис ахэмкӏэ тэмэму гулъытэ сиIэ хъца нэужь ди Хэку Черкэссиа дгъэзэжын, аб зы лъэпкъу тщызхуэсыжын зэрыхуейм теухуауэ, сытхэу, сы тепсэлъыхьу, абы сытэлэжыхьу щIэздзащ.
Щхьэ сэ си къэгъэжыныр мыпхуэдэу згъэгува жыпIэмэ?
Ар Тырку къэралым а илъэсхэм политикэм теухуауэ и щытыкIэращ.
1980 гъэм Тыркум фашист дзэхэр къэрал ӏуэхур залымыгъэкIэ яубыдат. Цӏыху куэд хьэпсым ирадзащ, лей ирахащ, залымыгъэ иращIылIащ. Цӏыху куэд и псэ хэкIуэдащ. Дэ ди хасэхэри я хэту зыхуащIыжащ.
Сэ мы фашизмым сыпэуващ. Демократие гъуэгу сытэту хуитыныгъэхэм папщIэ политикэ ӏуэху яужь ситащ.
1983 гъэм Тыркум (ODTÜ) зи цIэ Университетым сщӏэтысхьащ. Абы еджапIэи щӏэсу еджакIуэхэм папщIэ зы хасэ дыухащ. 1987 гъэм а ЕджакIуэ хасэм и тхьэмадэу сыхахащ. А гъэми Палестина папщIэ зекIуэ тщIам папщIэ саубыдри илъэсиплIы хьэпсым сисащ. СыкъикIыжа иужь аргуэру зэ-тӏо хьэпсым сашурэ сыкъэутыпщыжащ.. Тыркум сыпсэуфыну хуитыныгъэ къызамыту зэрыхъу пэмыщӏ къэралхэм сыкIуащ. Абы папщIэщ Хэкум къэзгъэзэжыныр згъэгувар.
Мыбдэжым зыгуэр къыпыздзэн хуейщ:
Хэкуми куэдрэ къыщаупсэлъащ. Депорт сщащIми ФСБ-м и лэжьакIуэхэри щӏэупщӏэрт » Тыркум хьэпсым уиса? Тыркум и къулыкъум у пэува?» Жаӏэу къызэупщIхэт. Сэ Тыркум хьэпсым сызэрисар зы емыкIу ӏуэху, е зы мыхъу-мыщIагъэ къэзлэжьауэ хуэдэу егупсысу щытхащ.
Ауэ сэ зы емыкIу сщIакъым : сы дыгъуакъым, зыгуэрым лей есхакъым, зыгуэр къэзгъэпцӏэу и ахъшэ къытесхьакъым. Сэ демокраси, цӏыхухэм я хьакъ, я хуитыныгъэм папщIэ сылажьэу аращ сэ Тыркум хьэпсым сщӏисар. Псалъэм папщIэ сэ Дунейри Тыркури нэхъ дахэ, нэхъ хуит хъуным папщIэ си псэри хэслъхьэным схуэдэт абы щыгъуэм. Мыр зэи зыгъэпщкIу сыщытакъым. Университетым сщыщӏэтысхьэми, Налшык сыщыпсэун папщIэ документ щестыми мыхэр си биографием иту ястащ.
Нобэ гъащIэм сыкъыздынэсам сыукӏытэну зыгуэр къэзлэжьакъым. Терроризмэм зэи сыбгъэдыхьакъым. Сызэры гушхуэн фӏэкӏа, сызэруукӏытэн сылэжьакъым.
А лъэхъэнэм уеплъмэ абы щыгъуэ щыӏэ къэралым къыдигъэкIа газетхэм нэгъунэ «террорист» къытхужаӏэтэкъым. «Зэкӏухэр, еджакIуэхэр» жаӏэурэ тепсэлъыхьырт ӏуэхум. Нобэ апхуэдиз илъэс дэкIауэ а илъэсхэм къэхъуа къэщӏахэр нобэрэй ӏуэхуи папщIэ сэ терроризмэм сыхрагъэубыдэн папщIэ тепсэлъыхьыныр дэхьащхэнщ.
CEVAP 1
Merhaba arkadaşlar. Önce kendimi tanıtayım isterseniz.
Ben Tarık Topçu. Abzah’ım, T’lepserko sülalesindenim. Türkiye’nin Suriye sınırına yakın Reyhanlı ilçesinde doğdum.
Dedemin babası YEMSİH, Rus-Çerkes savaşları sonrası önce Balkanlara, oradan da Reyhanlı’ya sürgün edilmiş. 7-8 yaşlarında ve yalnızmış. Ayrıntıları tam olarak bilmiyoruz, ama ailesini savaşta ve sürgünde kaybetmiş. Anne tarafım T’lışe. Onlar da önce Balkanlara, oradan da Osmanlı-Rus savaşından sonra, Suriye’ye, Golan’a sürgün edilmişler.
Reyhanlı küçük ama Çerkes ( Adığe ) kimliğinin ve aidiyet bilincinin yüksek olduğu bir kasaba. Evde de hep Çerkes olduğumuz, vatanımız Çerkesya’dan sürgün edildiğimiz anlatılırdı. Zaten babam da İskenderun Adığe Xase’nin kurucularından ve ilk başkanıdır.
14-15 yaşlarına geldiğimde artık kendime “DÖNÜŞÇÜ” demeye başlamıştım. Elbette bu, bilinçli politik bir tercih değildi. “Madem biz Çerkesiz, bizim bir vatanımız var ve bu vatanımızdan sürgün edildik, o zaman yeniden vatanımıza dönmeliyiz” diye düşünüyordum. Naifçe…
Ama dünyanın başka ülkelerinde tanıştığım halklardan ve politik mücadelelerden topladığım deneyimler sonrasında netleştim, politikleştim. Vatana Dönüş’ün, Çerkes halkı için bir tercih değil; zorunluluk olduğunu düşünmeye başladım. Çünkü diasporada asimile oluyorduk. Ve asimilasyonu diasporada durdurmak mümkün değildi. İşte bundan sonra yeniden Çerkesya’ya dönmemiz, vatanımızda birlik olmamız gerektiğini düşünmeye, yazmaya, anlatmaya ve örgütlemeye başladım.
Neden bu kadar geç döndüm vatanıma?
Bunun nedeni Türkiye’nin o yıllarda içinden geçtiği politik süreçtir. 12 Eylül 1980’de Türkiye’de faşist askeri darbe olmuştu. Binlerce insan gözaltına alındı, işkence gördü ve öldürüldü. Bizim Xase’lerimiz dahil, bütün demokratik örgütlenmeler kapatıldı, yasaklandı. Ben bu FAŞİZME karşı, demokratik hak ve özgürlükler için mücadele ettim.
1983 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde İnşaat Mühendisliği eğitimine başlamıştım. Burada Öğrenci Derneği’nin kuruluş çalışmalarına katıldım. 1987 yılında ilk genel kurulda Öğrenci Derneği başkanı seçildim. Aynı yıl Filistin Halkını desteklemek için örgütlediğim bir yürüyüşten sonra tutuklandım. 4 sene cezaevinde kaldım. Cezaevinden çıktıktan birkaç ay sonra bir daha gözaltına alındım. Türkiye’de yaşamam artık mümkün değildi. Yurtdışına çıktım… Vatana dönüşüm bu nedenle gecikti.
Burada bir açıklama yapmam gerekiyor: Vatanda çok dile getirildi. Hatta deport edilirken sınırdaki FSB görevlileri de sanki çok önemli bir delilmiş gibi “Türkiye’de hapiste yattın mı? Hükümete muhalefet ettin mi?” diye sordular. Benim Türkiye’de tutuklanmış ve cezaevinde yatmış olmamı kötü bir şeymiş, bir delilmiş gibi dile getirdiler.
Ama ben yüz kızartıcı bir suçtan: hırsızlıktan, tecavüzden, dolandırıcılıktan… değil; demokrasi, insan hak ve özgürlükleri için mücadele ettiğim için tutuklandım ve hapis yattım. Hatta hayatımı da feda etmeye hazırdım daha güzel ve demokratik bir dünya ve Türkiye için. Ve bunu da hiçbir zaman saklamadım. Üniversitede CV’me ve Nalcık’ta Oturum Başvuruma yazdım.
Hayatımın hiçbir döneminde bugün utanacağım hiçbir şey yapmadım. Teröre bulaşmadım. Utanmıyor, gurur duyuyorum yaptıklarımla.
Bakın o dönemin devletin kontrolündeki gazeteler bile bana “terörist” değil, “yürüyenler”, “öğrenciler” dediler. Şimdi bu yılların bana karşı, “terörizme” bir delil olarak kullanılması komik.
Вопрос 2
— Сыт хуэдэ гухэлъхэр уиӏэу Хэкум укъэкӏуэжат?
— Когда вы вернулись на родину, что вы почувствовали как планировали жить дальше?
— Ne zaman vatana döndünüz? Ne hissettiniz? İlerisi için nasıl yaşamayı planladınız?
Ответ 2
2 Хэкум 18 Май 2017 м сыкъэкIужащ. Нэмыцэм зэран имыIэу лэжьыгъэ сиӏэт ахъшэ къэзлэжьар зыхуэсхьэсат. Сылэжьэни хуейыжтэкъым. ИпэкIэ сэ сыкъэкIуащ, итанэ унэ къэсщэху си анэрэ унагъуэм щыщ хэт хуейми мыбы къэсшэжыну чи гугъэт.
Ипэрей махуэхэм хуабжьу сытхъэт, си гуфIэгъуэр жысIэкIэ схуэӏуэтэщӏынкъым. Тыркум, Нэмыцэм, Греция, Италием, Кубам, Испанием.. Пэмыщӏ къэралхэми сыщыпсэуащ. Псом я бзэм щыщ тӏэкӏу тӏэкӏурэ. Арати а къэралхэм зэи цӏыхум сахыхьэн папщIэ гугъэхь сиIакъым. Ауэ зэи ахэм ящхь сыхъуакъым. Мыбы сщыщс жысIэфыну сыхъуакъым.
Си гъащIэм Налшык закъуэращ сэ мыбы сащыщщ жысIэу гугъэ щызыгъуэтар. Тучанхэм, урамым, паркым, дэнэкIи ирэхъу цӏыху дэтхэм адыгэбзэ къаупсэлъыр, сэ дунейм нэхъ уэрэд дахэу тэтым хуэдэу сщӏэдэурэ сригушхуэт. Ди нэхъыжьхэм къыджаӏэу щытахэм, тхылъ сызэджахэм и кум ситщ жысIэт.
«Сэ сы хэт? Дэнэ сщыщ?» И упщIэм и жэуапым уэр уэру ептыжу зы хьэл уиӏэу мэхъу. Ар псалъэкӏэ утыку къиплъхьафыну щыткъым.
Лэжьыгъэ, ахъшэ папщIэ зы проблем сызэримыIэм щхьэкIэ сылэжьэну е зы ӏуэху яужь сихьэну мурад зэи сиIакъым. Зы унэ итӏанэ зы унагъуэ сиIэн, мыбы аргуэру ди лъапсэм зиужьыным игупщысэт сиIэр.
Университетым Нэмыцэбзэм теухуауэ сэ джэну сщӏэтысхьащ. Урысыбзэр зэзгъэщIэну, нэмыцэбзэ зэрысщIэм папщIэ хуейхэм ар езгъэщIэнщ, нэмыцэм щыӏэ университетхэм кӏуенухэм нэхъ щхьэпэн яхуэхъунущ жысIэрт.
Псом нэхърэ нэхъапэри хэхэсымрэ хэкумрэ и зэхуакум куэн къэкӏуэжын ӏуэхур зэпысщэн гугъэ сиӏэт…
CEVAP 2
Vatana 18 Mayıs 2017’de döndüm. Almanya’da iyi bir işim vardı. Yeterince para kazanmış ve biriktirmiştim. Hatta artık çalışmama gerek yoktu. Önce ben döndüm, ama oraya yerleştikten, ev aldıktan sonra annemi ve ailemden isteyenleri de vatana getirecektim.
İlk günleri, o günlerdeki duygularımı tarif etmek imkansız. Ama en önemlisi, ben Türkiye’de, Almanya’da, Yunanistan’da, İtalya’da, Küba’da, İspanya’da… ve daha bir düzine ülkede yaşadım. İngilizce, Almanca, biraz da İtalyanca bilirim. Yani yaşadığım ülkelerde iletişim sorunu yaşamadım. Buna rağmen hep “yabancı” oldum. Kendimi bu ülkelere ait hissetmedim.
İlk kez Nalchık’ta kendimi “vatanımda” hissettim. “Burası benim, atalarımın, geleceğim burada…” dedim. Bakkalda, sokakta, parkta sağımdan solumdan geçenlerin Çerkesçe konuşması, dünyanın en güzel şarkısından daha çok mest ediyordu beni. Büyüklerimden dinlediğim, kitaplardan okuduğum bütün güzelliklerin içindeydim artık. “Ben kimim, nereye aitim” sorusu cevaplanmıştı. Tarif edilemez bir duygu bu!
Maddi bir ihtiyacım olmadığı için çalışmayı veya herhangi bir iş kurmayı düşünmedim hiç. Bir evim ve belki de bir ailem olsun, tekrar vatanıma kök salayım istiyordum. Üniversiteye Alman dili bölümüne kayıt yaptırdım. Rusça öğrenmek ve isteyenlere Almanca öğretmek, Almanya’daki üniversitelerde daha iyi eğitim almalarına yardımcı olmak istiyordum.
Ve tabii diaspora ile vatan arasında köprü olmak, vatana dönmek isteyenlere yardım etmek…*
Вопрос 3
— Хэкум ущыӏэху сыт нэхъ гъащӏэгъуэнуэ, удэзыхьэхыуэ плъэгъуахэр.
-Когда вы жили на родине что больше всего вам запомнилось понравилось?
— Vatanda yaşarken sizin en çok hoşunuza giden, unutamadığınız şey neydi?
Ответ 3
Я люблю готовить, но без обязательного. Так что я пошел бы купить что-нибудь на базаре. Несколько раз подряд я ходил к одному и тому же продавцу. Это было дешевле, чем другие. Но я всегда старался говорить по-русски с продавцом. Однажды несколько человек пошел на рынок вместе и снова к той же женщине, которая продавец. Когда один из нас говорил по-черкесски, она спросила: «Вы черкесы?» Когда мы сказали «Да», она начала говорить по-черкесски, и после этого дня она всегда говорила по-черкесски. Однажды мы даже покупали что-то прямо рядом с продавцом. Она предупредила женщину: «Они черкесы, говорите по-черкесски!»
У меня было это в нескольких других местах. Это великое сознание. Чтобы выжить этническая идентичность, прежде всего требуются язык( гарантирован гарантией правительства) и население. Я был очень рад видеть это сознание в Нальчике, хотя и «спонтанно».
И я очень рад, что сознание «черкесов (адыгов)» настолько сильно, чем «кабардинская» идентичность, накачиваемая властями в Кабардино-Балкарии. Я раньше думал, что Кабарда была сильнейшим оплотом черкесской идентичности и будущего черкесского народа. На самом деле, я говорил немного юмора: «однажды каждый человек будет Кабардинец !». Я был свидетелем этого в Нальчике и был очень счастлив.
За месяц до депортации в Сбербанке был очень хороший момент. Я собирался внести деньги в банкомате. Но я не мог. Я попросил помощи у девушки, работающей в банке. Я говорю по-английски, конечно. Зазвонил мой телефон. Это была песня Лосана Тимура. Она внимательно посмотрела на меня и спросила: «Вы черкесы?», но прежде чем я ответил, она сказала: «Вы Патриот Хатко Шамис?» Я сказал «да» Она сказала: «Я Алина, очень рада знакомству, я следую за тобой в интернете. Мне очень жаль, что с тобой случилось ». Она была расстроена, но ее мысли обо мне сделали меня очень счастливым.
CEVAP 3
Ben, zorunlu olmadan, yemek yapmayı severim. Bu nedenle zaman zaman pazara alışverişe çıkardım. Arka arkaya birkaç kere aynı tezgaha gittim. Diğerlerine göre daha ucuzdu. Ama hep Rusça konuşmaya çalıştım. Bir gün birkaç kişi birlikte gittik pazara, yine aynı kadına. Aramızdan biri Çerkesçe konuşunca kadın, “siz Çerkes misiniz?” diye sordu. Biz “Evet” deyince Çerkesçe konuşmaya başladı ve o günden sonra hep Çerkesçe konuştu. Hatta bir gün hemen yanındaki tezgahtan bir şey alıyorduk. Uyardı kadını: “Bunlar Çerkes, Çerkesçe konuş!” dedi.
Bunu başka birkaç yerde daha yaşadım. Bu, müthiş bir bilinç. Çünkü, bir etnik kimliğin yaşayabilmesi için öncelikle ayaklarının vatan toprağına basması, sonra ( yasal güvence altına alınmış ) dil ve nüfus gerekiyor. Nalchık’ta henüz «kendiliğinden» de olsa, bu bilincin olduğunu görmek beni çok mutlu etti.
Bir de, Kabardey Balkarya’da resmi otoriteler tarafından pompalanan “Kabardey” değil; “Çerkes ( Adığe )” bilincinin bu kadar güçlü olmasına çok sevindim. Ben Kabardey’in, Çerkes kimliğinin ve Çerkes halkının geleceğinin en güçlü kalesi, garantisi olduğunu düşünüyorum. Hatta biraz da espri olarak “Herkes bir gün Kabardey olacak!” diyorum. Nalchık’ın gerçekten bir «kale» olduğunu görmek de beni çok mutlu etti.
Deport edilmeden bir ay kadar önce de Siberbank’ta çok güzel bir şey oldu. Para yatıracaktım. Makineye gittim ama yapamadım. Bankada görevli bir kızdan yardım istedim. İngilizce konuştum tabii. O anda telefonum çaldı. Lozan Timur’un bir parçası. Kız yüzüme dikkatlice baktı, “Çerkes misiniz?” diye sordu, ama daha ben cevap vermeden, “Siz Patriot Hatko Schamis’misiniz?” dedi. “Evet” dedim. “Ben Alina, tanıştığımıza çok sevindim, sizi internetten takip ediyorum. Başınıza gelenlere çok üzüldüm” dedi. O üzüldü belki ama benimle ilgili düşünceleri beni çok mutlu etti.
*****
Вопрос 4
— Хэкум и теплъэр, щыпсэу цӏыхухэм я щытыкӏэр дауэ къыпщыхъуа?
— Какие впечатления остались у вас от людей которые живут на родине их отношение?
— Vatanda yaşayan insanlar ve onların tutumu üzerindeki gözlemin ne?
Ответ 4
Несмотря на все экономические и политические проблемы и другие проблемы, каждый черкес, который живет и пытается жить на нашей родине, очень ценен и прекрасен для меня. Они наше будущее. По этой причине, хотя мы не думаем об одном и том же политически, я любил их всех.
Но политически немного слабый. Общественная жизнь организована не снизу вверх, а сверху вниз. Поэтому гражданское-демократическое сознание, жизнь и организации очень слабы. В результате мало интересуется политикой. Может быть, они думают, что политика не нужна.
В этот момент я вспоминаю ответ африканской женщины журналистке, которая спрашивает ее: «Почему вы так интересуетесь политикой?»: «Если бы я не знал политики, как я понимаю, и скажу вам, что вы ограбили и голодал нас? »
Сознание и усилия по поддержанию нашего языка, культуры и традиций ( Хабзэ ) очень хороши, но без политических и правовых гарантий этих усилий недостаточно.
Наши бабушка и дедушка в диаспоре очень хорошо знали наш язык, культуру и Хабзэ, когда они были высланы с нашей родины 150 лет назад. Они пытались сохранить их живыми. Но этого не было, этого было недостаточно. Должны быть юридические-правовые-политические гарантии. Я думаю, что черкесы, которые живут на родине, должны больше думать об этом.
CEVAP 4
Her şeye; bütün ekonomik ve politik sıkıntılara rağmen vatanımızda yaşayan, yaşamaya çalışan her Çerkes benim için çok değerli ve çok güzeldir. Onlar bizim geleceğimiz. Bu nedenle politik olarak her konuda aynı şeyleri düşünmesek de, hepsini çok sevdim.
Ama politik olarak biraz geri. Toplumsal yaşam aşağıdan yukarıya değil, yukarıdan aşağıya örgütlenmiş. Bu nedenle sivil-demokratik bilinç, yaşam ve örgütleri çok zayıf. Bunun sonucu olarak da politikaya ilgi az. Belki de politikanın gereksiz olduğunu düşünüyorlar.
Bu noktada bir Afrikalı yerli kadının, kendisine “niçin politikaya bu kadar ilgi duyuyorsun?” diye soran gazeteciye verdiği cevap geliyor aklıma: “Politikayı bilmezsem, bizi sizin soyup soğana çevirdiğinizi ve açlığa mahkum ettiğinizi nasıl anlayacağım ve bunu size nasıl anlatacağım…”
Dili, kültürü, gelenek göreneklerimizi ( Xabzelerimizi ) yaşatma bilinci ve çabası çok güzel, ama politik-yasal güvenceler olmadan bu çabalar yeterli değil.
Diasporada bizim dedelerimiz de, 150 yıl önce vatanımızdan sürüldüklerinde dilimizi, kültürümüzü ve Xabzelerimizi çok iyi biliyorlardı. Bunları yaşatmaya çalıştılar. Ama olmadı, yetmedi. Yetmez de. Hukuki-yasal-politik güvenceler olmalı. Sanırım bu konu üzerinde daha çok düşünmeleri lazım vatanda yaşayan Çerkeslerin.
*****
Вопрос 5
— Хэкум ущыӏэху сыт хуэдэ лэжьыгъэхэр къебгъэкӏуэкӏа, сыт пхуэгъэзэщӏахэр, пхузэфӏэкӏахэр?
— Когда вы жили на родине чем занимались, что делали, чего добились?
— Vatanda yaşarken ne ile uğraştınız, neler yaptınız, neyi başardınız?
Ответ 5
Ипэрей гъэм Урысыбзэр зэзгъэщIэну абы папщIэ университетым сыщIэсащ. ЕтIуанэ илъэсым судымрэ сытщыгъуэ депорт сащӏыну жысIэурэ ахэм яужь ситурэ блэкIащ. Абы къыщымынэу цӏыхухэм сахэхьэурэ Хэкум политикэ, цӏыхухэм гъащIэм я еплъыкIэр зэзгъэщIэну яужь ситащ. Бзэр зэрызмыщIэм щхьэкIэ сызыхуей дыдэу щымыхъум езмыгъэлэу, унэм тхылъ сэджэу, уэрэд сэдаӏуэу, сы пщафIэу сыщIэсащ.
Унэ-унагъуэ ӏуэхум сыхэхьэну сыхущIыхьэкъым, мы суд ӏуэхур зыфӏэмыкӏу абы папщIэ зыгуэрхэр сщIэну ӏэмал згъуэтакъым.
Хэтым жэӏэ мобы идэж умыкӏуам нэхъыфIт, мыбы уемыпсэлъаи нэхъыфIт, мобы умыкӏуам, мыр жумыIэмэ, мор умытхамэ..
Депорт сыщӏащӏар ахэра хуэдэу къащыхъуми пэжыр аракъым.
Сэ хэкум сыкъэмыкӏуэж ипэкIи политикэм сыхэтащ, икIий нэхъ псынщIэу сыхэтащ. Сыт щыгъуи сы тхэрт. Программэ гуэрхэр езгъэкIуэкIыу щытащ. Налшык сыкъэкӏуа иужь си гупсысэр зэкӏуэкӏакъым. Нэхъ залымыгъэ сегупсысакъым. Зэи зыгуэрым мор щӏэ, мыр жыIэ жысIэу си мыӏуэху яужь си хьакъым. Сэ зым нэхърэ нэхъ сы губзыгъэщ жысIэну щыткъым. ИкIий сы губзыгъэкъым.
Сыт нытӏэ слъэкIар? Нэхъапэу политику си гупсысэхэр «шынагъуэ» у щыту, сэ Налшык зы махуэ нэгъунэ сщамгъэпсэуну жызыIэ щыӏэхэщ. Сэ си Хэку сыкъэкIуэжащ, сыщыпсэуным папщIэ хуитыныгъэ къызатащ, илъэситIкIэ сыщыпсэуащ.
А хуитыныгъэр сытрахыжа иужькIэ, судым сэ си зэраныгъэм папщIэ утыку къралъхьау зыгуэр щыӏэкъым!
Къэралым и кӏуэцӏы ӏуэху зэзгъэкӏуэм къаӏисхау зыгуэркIэ зэран сызэрымыхъуам папщIэ тхылъ сиӏэщ.
Аращи сэ чи политик гупщысэхэр зэранкъым. Сэ терроризмэмкӏэ зы ӏуэху сиIэкъым. Е сы агенту зы ӏуэху щэху сиIэкъым.
Адыгэр зы хъужыным, Черкессия гупшысэр утыку къиплъыхьаныр терроризм ӏуэхум хиубыдэукъым. Мыр нахуэ хъуащ.
Хэкум къыщызгъэщӏа илъэситIым мыр и Фаидэшхуэщ.
Абы къыщымынэщӏауэ си гугъэмкIэ Иорданием, Сирием, Тыркумрэ Налшык щыщ щӏалэгъуалэр нэхъ зы хэхьэ хъунум тӏэкӏу сэбэп схуэхъуау къысщохъу.
CEVAP 5
İlk sene hazırlık sınıfına gittim, Rusça öğrenmeye çalıştım. İkinci senem mahkemelerle ve deport edileceğim günü beklemekle geçti. Bunların yanında insani ilişkiler kurmaya, vatanı ekonomik, politik ve sosyolojik olarak tanımaya çalıştım. Dil bilmediğim için her yere girip çıkmadım ama zaten ben mütevazi yaşarım. Evde kitap okuyarak, müzik dinleyerek vakit geçirmeyi ve yemek yapmayı severim. Ev ve aile kurma planlarımı gerçekleştiremedim, hukuki durumumun belli olmaması nedeniyle bu adımları atamadım.
Bazıları bana keşke şu insanlarla fazla görüşmeseydin, bu etkinliklere katılmasaydın veya şunları-bunları yazmasaydın diyorlar. Sanki deport edilmemin sebebi bunlarmış gibi anlatıyorlar. Doğru değil bu. Ben vatana gelmeden önce de politik olarak aktiftim, hatta daha aktiftim. Yazıp çiziyordum, etkinlikler örgütlüyordum. Nalchık’a geldikten sonra politik tavrımda ve düşüncelerimde bir değişiklik olmadı. Daha radikal olmadım, herhangi bir konuda önderlik yapmaya, kimseye akıl vermeye çalışmadım. Zaten ben herkesten akıllı değilim. Neyi başardım? En önemlisi, politik düşüncelerimin “tehlikeli” olduğunu, beni Nalchık’ta bir gün dahi yaşatmayacaklarını söyleyenler vardı. Ama ben vatana geldim, oturum aldım, iki yıl yaşadım. Oturumum iptal edildikten sonra mahkemede aleyhime tek bir kanıt bile gösteremediler. İçişleri bakanlığı tarafından hakkımda açılan tek bir idari veya cezai soruşturma yok.
Yani politik düşüncelerim “yasadışı” değilmiş. Ben terörist veya ajan değilmişim. Çerkesya Hareketi ve tarihi vatanımız Çekesya’yı yeniden inşa etme düşüncesi terörist bir faaliyet değilmiş. Bu kanıtlandı.
Vatanda yaşadığım iki yıldan en büyük kazancımız budur.
Bir de sanırım Ürdünlü, Suriyeli, Türkiyeli ve Nalchıklı Çerkes gençlerinin daha çok birlikte vakit geçirmelerine katkım oldu.
*****
Вопрос 6
— Ди лъэпкъэгъу Хэкум щыпсэухэмрэ, хамэ щӏыпӏэ къыщалъхуауэ къэзыгъэзэжахэмрэ я зыхущытыкӏэхэм сыт фӏыуэ дэплъагъуэхэр, е ныкъусэныгъэу дэплъагъуэхэр?
— Черкесы которые родились и живут на родине и Черкесы которые родились в других странах и вернулись на родину, что вы чувствуете или видите как они живут вместе на родине?
— Vatanda yaşayan soydaşlarımız ile diasporada doğup dönüş yapmış olanlar arasındaki ilişkiyi nasıl buldun? Beğendiğin veya eksik bulduğun yönleri nelerdir?
Ответ 6
Мыр упщIэ гуапэщ, икIий упщIэ хьэлъэщ. Чэ къэрал куэд сыщыпсэуащ. ИужькIэ мы зи гугъу тщIы къэралхэм къакIуэу къахэтысхьахэм къызхэтысхьам хэзэгъэныр зэрымытыншыр къэслъэгъуащ.
Аращи Баск къэралым (Сраин хэгъэгум щыпсэу хэхэс лъэпкъ щхьэхуэ) «дэ хабзэ куэд диӏэу дызлъэпкъщ» жызыIэхэри щыӏэт. Дауи щрети Баск’ым щыщхэми хэхэсым къикIыу къэуӏуэжхэр ящхьтэкъым.
Ар къызыхэкIыр си гугъэмкIэ «цӏыхум и хэкур и сабиигъуэращ» жыхуаIэ псалъэжым щыгъэпщкIуащ.
Аращи цӏыхур къыщалъху къыщытэджам, и абгъуэ-благъуэм ит цIыхухэм ещхь мэхъу. И щытыкIэр, и зыхуэпэкIэр, ахэм къыщыщIэдзауэ и гупщысэкӏэр, и хьэл-щэныр щыпсэу хэгъэгум и екIуэкIыкIэм ещхьу мэхъу!
Апхуэдэу щыхъукIэ здэкIуам псынщIэу я хэсыхьыфыну, хэхэсым щиӏэ и хьэл-щэныр хьыфӏиджэу занщIэу зихъуэжыфынукъым. Абы папщIэ лъэныкъуитIыми тӏэкӏу я шыӏэн хуейщ.
Социалистическая системар къутэжа иужь Къэзахъстаным, Урысейм щыпсэу Нэмыцэхэм я Германием ягъэзэщIат, сэ абы щыгъуэ Нэмыцэм сыщыпсэурт.
Абы къикIыжа нэмыцэхэр, нэмыцэт ауэ Германием щыпсэухэм ящхьтэкъым.
Ахэр я хэсыхьыжын папщIэ абы къикIыжахэм папщIэ зыхуэсыпӏэ, гъэсапIэ гуэрхэр къызэIуахащ.
Ауэ дэ икIий хэхэсым къикIыжахэм, икIий хэкурысхэм, дыгъуасэ дызэбгъэдэкIыжа хуэдэу щэхы дыдэ дызхэсыхьыжыну къытщохъу. Мыбы ӏэмал иӏэкъым.
Мы ӏуэхум папщIэ нэхъ лъэщу, нэхъ быдэу елэжьын хуейщ.
Хэкурысхэми мыбыкIэ гулъытэ яIэн хуейщ : Дауэ щытми зыгуэрурэ и Хэку къихьэжа цӏыхухэр хэкум къинэжын папщIэ мыбы фӏэкӏа ӏуэху имыӏэу ицӏэр хуейм хасэ, хуэйм гуп жыфIэ сытми телэжьэн хуейуэ къысщохъу. Нэхъ щӏэгъэкъуэн я хуэхъуну хуейщ.
Нобэрэй зэманым хэкум къэбгъэзэжыныр, е университетым мыбы ущэджэну мурад пщӏыныр тыншкъым. Абы папщIэ цӏыху мащIэщ мыбы папщIэ лъэбакъуэ зы чыфыр.
Аращи мы цӏыхухэр гъэгушхуэн хуейщ. Къуэншагъэ яӏэу щытми тӏэкӏу дэджыхын хуейщ. Зы мыхъу мыщIагъэ къилэжьу щытми ар емыкIу хомыщӏу хуэмурэ, гъэгупщысэурэ зэман етын хуейщ.
Псалъэм папщIэ еплъу щытмэ хэхэсым исхэм %90м Адыгэбзэ ящӏэжькъым. Ауэ Хэкум къэкӏуэжхэм нэхъ хамэу къэнэхэм Адыгэбзэ езгъэцIыхуну зыри щыIэкъым, абы телэжьыхьу зы хасэ е зы гуп щыӏэкъым. Зы тхылъи щыӏэкъым.
Аращи жысэну сызыхуейр Хэкум Хэхэс зэриӏэмкӏэ нэхъ гулъытэ иӏэн хуейщ. Абы теухуауэ хасэхэр, абы теухуауэ документхэр щыӏэн хуейщ.
ИтIанэ Хэкум «къэзгъэзэжахэр» адыгэу щытми Хэкурысхэм хуэдэу зэрыщымытыр, зырэмыщхьыр, я щытыкIэхэр Хэкурысхэм емыщхьынкӏэи зэрыхъунур, я хьэл, я щытыкIэр езыхэм зыхуейм хуэдэу мыхъуми тӏэкӏу тэмакъ кӏыхьу яхущытыну зэрыхуейр.
И Хэку екIуэлӏэжахэми яхужыӏэн хуейщ. Нобэ дауэ хъуами и Хэку къэкӏужар, е къэкӏуар мыхэм псоми Хэхэсым и лӏыкӏуэщ. Езым абыкIэ гулъытэ ямыIэу щытми ар лъэпкъым япщӏэ къыдилъхьэ зы ӏуэхугъэщ
ГъащIэ псоми, нэхъыбэу лэжьэн хуейщ, нэхъ щэн яIэн хуейщ, нэхъ зыхуэсакъын хуейщ. Хэкум къэмыкIуэ ипэкIэ къигъэщIар, абы хабзэ хуэхъуахэм зэ еплъыжу зэригъэзэхуэжу и Хэку хэзэрыхьыным яужь ихьэн хуейщ.
Мы жысIэхэр зэрымытыншыр, зэры хьэлъэр сощIэ. Ауэ сэ си еплъыкIэмкӏэ хэкIыпIэу слъагъур мыхэращ.
Псори ды Адыгэу щытми иы Хэхэс, Хэкурыс ӏуэхур щӏэхдыдэ зыфӏэкӏынукъым. Мыр псоми тщIэн хуейуэ къысщохъу.
Ауэ мыры къыпыздзэну сыхуейщ.
Хэхэсми, Хэкурысхэми дэ зы лъэпкъу дызэрыщытыр фӏы дыдэу ящIэ. Мыр фӏы дыдэщ ауэ мыбы нэхъ лъэщу, нэхъ зэгъэпэщауэ дэлэжьу зы хъужын гурщысэр дэнэ щIыпIи щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я лъэгъэӏэсын хуейуэ щытщ.
CEVAP 6
Bu, çok önemli bir soru. Ama cevabı da kolay değil.
Ben birçok ülkede yaşadım. Sonradan bu ülkelere gelip yerleşmiş olanların entegrasyonlarının çok kolay olmadığını gördüm. Hatta Bask ülkesinde “biz çok kültürlü bir ulusuz” diyenler vardı. Çünkü, her ne kadar Basklı olsalar da diasporadan gelenler “farklı”ydı.
Bunun nedeni sanırım “insanın vatanı çocukluğudur” deyişinde özetlenmiş.
Gerçekten de insan doğup büyüdüğü ülkede ve çevrede birçok alışkanlık ediniyor. Kişiliği ve hayata bakışı bu yıllarda şekilleniyor. Sonra kalkıp vatanı da olsa geldiği coğrafyaya hızla uyum göstermesi, diasporada edindiği alışkanlıkları birdenbire atması mümkün değil.
Bu nedenle iki tarafın da çok sabırlı ve anlayışlı olması gerekiyor.
Sosyalist sistem dağıldıktan sonra Kazakistan’dan, Rusya’dan yüzbinlerce Alman gelmişti Almanya’ya. O yıllarda ben de Almanya’daydım. Alman da olsalar bu eski Sovyetler Birliği’nden gelenler biraz “farklı”ydı. Almanya bunlar için özel danışma ve eğitim merkezleri kurdu.
Ama biz, hem diasporadan gelenler hem de vatanda yaşayanlar, sanki dün birbirimizden ayrılmışız gibi kısa sürede ve kendiliğinden kaynaşacağımızı zannediyoruz. Bu, mümkün değil. Daha bilinçli ve iradi bir çalışma olmalı.
Vatanda yaşayan herkes şunu bilmeli: Şu veya bu nedenle vatana dönüş yapmış insanları vatanda tutabilmek için kurumlarımız olmalı, vatanda tutunabilmeleri için onlara daha çok destek verilmeli. Çünkü bu dönemde vatanda yaşamaya ve üniversitede okumaya gelme kararı almak kolay değil. Bu nedenle çok az insan bu adımı atabiliyor. Bu insanlarımıza sahip çıkmak, bazı yanlışlarını ve hatalarını abartmamak, sabırlı olmak lazım.
Mesela diaspora Çerkeslerinin % 90’ı artık Çerkesçe bilmiyor. Ama vatanda hiç Çerkesçe bilmeyenlere, yani “yabancılar”a Çerkesçe öğretecek bir kurum, hatta kitap-defter yok. Artık vatanda diaspora gerçekliğine uygun kurumlar ve kaynaklar olmalı. Böylece uyum da kolaylaşacaktır.
Ve vatanda yaşayanların, “Dönüşçülerin”, Çerkes de olsalar, “farklı” olduklarını; bazı “farklı” davranışlarının ve alışkanlıklarının olduğunu bilmeleri ve “Dönüşçülere” karşı daha geniş olmaları gerekiyor.
Aynı şey “Dönüşçüler” için de gerekli. Bugün şu veya bu nedenle vatana gelen veya dönüş yapan herkes diasporayı temsil ediyorlar. Kendileri istemeseler de bir misyonları var. Hayatın her alanında daha başarılı ve daha ahlaklı olmalı, diasporada edindikleri bazı alışkanlıkları gözden geçirmeli, vatandaki yaşama uyum göstermeye çalışmalılar. Kolay olmadığını biliyorum tabii. Ama başka bir çözüm yolu yok.
Yine de entegrasyon zaman alacak ve belki de gelenler değil, onların çocukları, hatta torunları entegre olacaklar. Hepimiz Çerkes de olsak daha uzun bir süre “Dönüşçüler” ve “yerliler” olacak. Bunu bilmeliyiz. Şunu
söyleyebilirim: Herkes, hem vatanda yaşayanlar hem de “Dönüşçüler” bizim bir
halk olduğumuzu biliyorlar, Bu, çok güzel. Ama bunu daha örgütlü bir ulus
olma-uluslaşma bilince dönüştürmek lazım. *
Вопрос 7
— Уэ хуэдэу Хэкум къэзыгъэзэжыну хуейхэр куэд хъурэ, сыт ахэм нэхъ зэран къыхуэхъур?
— Много ли желающих как ты, которые хотят вернуться домой на родину, и что им в этом больше всего мешает?
— Senin gibi vatana dönmek isteyen diasporada çok insan var mı? Bu isteklerini yerine getirememelerinin önündeki engel ne?
Ответ 7
Говорят, что в диаспоре 3-5 миллионов «черкесов », но я думаю, что это число преувеличено. Я думаю, что большинство черкесов диаспоры ассимилированы. Те, кто до сих пор говорят: «Я черкес», сейчас пытаются защитить свой язык, культуру и самобытность в диаспоре. В результате, количество черкесов, которые хотят вернуться домой из диаспоры сегодня, я думаю, не превышает нескольких тысяч.
Конечно, если идентичность приобретает престиж, важно помнить, что ассимилированные могут также снова интересоваться своей этнической принадлежностью, и что некоторые из черкесов, которых мы сегодня называем «ассимилированными», могут снова стать черкесами и принять решение вернуться домой.
Самым большим препятствием для тех, кто хочет вернуться на родину, является сама жизнь. Это не так просто для людей, которые жили в диаспоре в течение 150 лет, чтобы реорганизовать жизнь с нуля, даже на своей родине, в другой географии.
Для этого нам нужно, чтобы сформировалась устойчивая национальная идентичность, была привязанность к родине, но так как это всё само собой с небес не упадёт, необходимо чтобы также было видение, план, которые помогут поднять на новый уровень веру, решимость и самопожертвование за черкесское национальное движение за свои права, политизировать её.
Параллельно с этим, процесс возвращения на родину должен быть упрощён. должна быть правовая основа, материальная и моральная поддержка должны осуществляться.
Важность официального признания черкесского изгнания со стороны Российской Федерации является то, что мы внуки черкесов, которые были изгнаны из Черкессии в 1864 году. Россия депортировала наших дедов с нашей родины, захватила нашу землю, имущество, осудила ассимиляцию. Теперь РФ должен принять этот факт и способствовать нашему возвращению на родину.
Если эта политическая воля возникает, остальное легко. Например, нам может быть предоставлено двойное гражданство или статус «людей в изгнании» и документ, подтверждающий это. С этим документом мы можем иметь право въезжать на родину, жить и работать там.
Как пример — я. Но я не первый и не последний. Я не совершал никаких преступлений. Я никогда не был оштрафован. Ни одно расследование не было возбуждено против меня. Но меня депортировали. Они, вероятно, думали, что я «опасен».
Есть ли такая родина? Если люди об этом узнают, вернутся ли они на родину из диаспоры? Вернется ли он на родину и инвестирует ли он в свою родину? Разве человек не должен чувствовать себя в безопасности в стране, где он живет, особенно когда он называет мою родину?
Говорят: «Это Россия. Здесь не мешают и даже не думают ни о чем». Что это такой? Почему люди мигрируют в другие регионы: 1- По экономическим причинам, 2- По политическим причинам. Так что свобода мысли важна. Это достаточно важно, чтобы покинуть страну.
Первоначально, что мы должны делать?
На нашей родине и в диаспоре мы должны держаться подальшеот всех дискурсов, которые искажают нашу идентичность и сознание нашей родины, мы должны объединиться с видением единства на нашей исторической родине Черкесии и с лозунгом «одна родина, одна нация, один язык» и сказать это Российской Федерации и странам, в которых мы живем, даже всему миру. Мы не можем получить результаты без идеологической ясности.
CEVAP 7
Diasporada 3-5 milyon “Çerkes” var deniliyor ama bu sayı bence abartılı. Ben, diaspora Çerkeslerinin çoğunun asimile olduklarını düşünüyorum. Hala “ben Çerkesim” diyenler de artık diasporada dilini, kültürünü, kimliğini korumaya çalışıyor. Sonuç olarak, bugün diasporadan vatana dönmek isteyen Çerkeslerin sayısı, sanırım, birkaç bini geçmez.
Tabii, kimlik eğer prestij kazanırsa, asimile olanların da etnik kökenlerine yeniden ilgi duyabileceklerini, bugün “asimile oldu” dediğimiz Çerkeslerin bir kısmının yeniden Çerkesleşebileceklerini ve vatana dönüş kararı alabileceklerini unutmamak lazım.
Vatana dönüş yapmak isteyip de dönemeyenlerin önündeki en büyük engel, öncelikle, hayatın kendisi. 150 yıl diasporada yaşayan insanların, vatanları da olsa, başka bir coğrafyada yeniden ve sıfırdan bir hayat örgütlemeleri, buna cesaret etmeleri kolay değil.
Bunun için çok güçlü bir vatan bilincimiz olmalı; ama vatan bilinci gökten zembille inmeyeceği için Çerkes ulusal mücadelesinin siyasallaşması; inanç, kararlılık, fedakarlık çıtasını yükseltecek bir vizyonunun olması gerekiyor.
Buna paralel, “vatana dönüş”ün kolaylaşması; hukuki-yasal altyapısının olması, dönüşün maddi ve manevi olarak desteklenmesi lazım.
Bizim 1864 yılında Çerkesya’dan sürgün edilen Çerkeslerin torunları, torunlarının çocukları veya torunlarının torunları olduğumuzun, yani Çerkes Sürgünü’nün Rusya Federasyonu tarafından resmi olarak tanınmasının önemi burada. Rusya dedelerimizi vatanımızdan sürgün etti, toprağımıza, malımıza mülkümüze el koydu, asimilasyona mahkum etti. Şimdi bu gerçeği kabul etmeli ve vatanımıza dönüşümüzü kolaylaştırmalı.
Bu politik irade ortaya çıkarsa, gerisi kolay. Mesela bize çifte vatandaşlık veya “Sürgünde Halk” statüsü ve bunu belgeleyecek bir kimlik verilebilir. Bu kimlikle vatanımıza giriş, orada yaşama ve çalışma hakkımız olabilir.
Bakın ben bir örneğim. Ne ilk ne de son örneğim. Hiçbir suç işlemedim. Hiç ceza almadım. Hakkımda açılmış tek bir soruşturma bile yok. Ama deport edildim. Büyük ihtimal “tehlikeli” olduğumu düşündüler.
Böyle vatan olur mu? Bunu bilen insanlar diasporadan vatana dönüş yapar mı? Dönüş yapıp yatırım yapar mı? İnsanın yaşadığı, hele hele vatanım dediği bir ülkede kendini güvende hissetmesi gerekmez mi?
Diyorlar ki, “burası Rusya. Burada hiçbir şeye karışmayın, hatta düşünmeyin”. Olur mu böyle şey? İnsanlar niye başka coğrafyalara göç ediyorlar: 1- Ekonomik nedenlerle, 2- Politik nedenlerle. Yani düşünce özgürlüğü önemli. Bir ülkeyi terketmenin nedeni olabilecek kadar önemli.
Nereden başlamalı?
Vatanda ve diasporada kimlik ve vatan bilincimizi çarpıtan bütün söylemlerden arınmalı, tarihi vatanımız Çerkesya’da birlik olma vizyonunda ve “tek vatan, tek ulus, tek dil” sloganında birleşmeli, bunu Rusya Federasyonu’na ve içerisinde yaşadığımız ülkelere, hatta bütün dünyaya anlatmalıyız. İdeolojik netlik olmadan sonuç alamayız.
*****
Вопрос 8
— Уэ Хэкум, укъырамыгъэхьэжыну уи ужь къыщихьам и щхьэусыгъуэу сыт хэплъагъуэхэр?
— Как ты думаешь из-за чего выбрали именно тебя и в чем была причина депортации?
— Seni Xeku’dan çıkarmalarının ve bir daha almamalarının, seninle uğraşmalarını nedenleri nedir sana göre? Sence neden özellikle sen seçildin ve neden deport edildin?
Ответ 8
Моя депортация имеет долгую историю.
Как вы знаете, мы, Движение Черкесия, считаем, что черкесский вопрос может быть решен путем объединения черкесского народа на исторической родине Черкесии и восстановления Черкесии. Другими словами, это не достаточно просто, чтобы вернуться на родину из диаспоры. Черкесский (адыгский) народ должен жить вместе в одной политической единице на исторической территории Черкесии. Конституция Российской Федерации дает нам это право.
Мы рассказываем эту идею в диаспоре, и мы пытаемся организовать. И я представитель Движения Черкессии, который выражает эти мысли на публике.
Но эта идея не соответствует нашей социальной структуре и институтам, организованным после изгнания в диаспоре. Пока мы не придем на политическую арену, черкесы были организованы под идентичностью «Кавказского» и «Кавказского обществ» в соответствии с интересами России и Турции. Согласно этому, все Северные Кавказыцы, которые были мигрированы или сосланы в Османское государство после 1864 года: абазы, чеченцы, осетины, карачаевцы, дагестанцы, черкесы (адыги) были черкесами. Называется «Черкес » был высшей идентичностью всех народов Северного Кавказа. Нашей родиной был Кавказ.
Мы были против этой идеи. Мы определили новую идентичность и родину в соответствии с политической структурой на нашей родине. Мы сказали, что черкес — это Адыг, и наша родина — Черкесия; а другие северокавказские народы не черкесы, а наши соседи, наш брат.
Мы отвергли традицию почти 100 лет.
Поэтому наши традиционные институты, ассоциации и федерация КАФ-ФЕД объявили нас «сепаратистами», «микронационалистами» и даже «расистами-фашистами» Они пытались изолировать нас. Они мешали нам заниматься политикой. Они распространяют много сплетен о нас. Они все еще делают это. Например, 15-16 молодых людей, приехавших в Нальчик из диаспоры в августе, сказали им: «Не входите на одну площадь с Хатко Шамисом, не смотрите бок о бок».эта пропаганда в какой-то степени успешна в Турции. Потому что в диаспоре идентичность и сознание родины слабы, запутаны. Диаспора не похожа на родину в этой теме.
Кто-то запаниковал, когда я приехал на родину. Потому что наши традиционные Хасэ контролируют все; они хотят поддерживать отношения между диаспорой и родиной только через МЧА и КАФ-ФЕД. Но они не могут контролировать меня. И они знают, что я не буду выращивать цыплят в деревне на родине, я буду устанавливать политические отношения. Вот что их беспокоит.
Короче говоря, они все знают, что я не террорист, агент и.т.д., И я не занимаюсь незаконной деятельностью. Но мои политические дискурсы, мой политический опыт, накопление во многих странах мира и мои усилия по установлению новых политических мостов между диаспорой и родиной на основе «одна родина, одна нация, один язык» беспокоили наши Хасэ. Они депортировали меня, как единственное средство, потому что они знали, что они не могли сломить мою волю, и они не могли напугать меня.
Вроде как Российская Федерация меня депортировала и так на бумаге тоже. Но МЧА и КАФ-ФЕД хотели отменить мой РВП и быть высланным из Нальчика или даже если наши целые эти Хасэ, некоторые из наших эффективных и компетентных людей, которые в этих Хасэ В июле 2018 года они провели встречу в комплексе Нарт в Анкаре и приняли это решение.
Даже если Российская Федерация была обеспокоена мной или моей политической риторикой, у них не было законных оснований для депортации меня, а также у меня не было никаких действий, которые могли бы оправдать это. У меня есть документ Министерства внутренних дел КБР, что против меня не ведется административное или уголовное расследование. Аналогичным образом, во 2-м суде в Нальчике судья спросил адвоката ФСБ, что человеку, чей вид на жительство был отозван за «террористическую деятельность», на сколько месяцев должно проводиться расследование. Когда адвокат ФСБ сказал: «2 месяца, судья так сказал, почему вы не начали расследование в отношении Тарыка Топчу в течение 10 месяцев?» И он объявил эту причину недействительной.
CEVAP 8
Benim deport edilmemin uzun bir geçmişi var.
Biliyorsunuz, biz Çerkesya Hareketi olarak, Çerkes Ulusal Sorunu’nun, Çerkes halkının yeniden tarihi vatanımız Çerkesya’da birlik olarak ve Çerkesya’yı yeniden inşa ederek çözülebileceğine inanıyoruz. Yani sadece diaspora Çerkeslerinin vatanımıza dönmeleri bile yetmez. Çerkes ( Adığe ) halkı tarihi toprakları Çerkesya’da, tek bir siyasi birimde, birlikte yaşamalılar. Rusya Federasyonu’nu anayasası da bize bu hakkı tanıyor.
Biz diasporada bu düşünceyi anlatıyoruz, örgütlemeye çalışıyoruz. Ve ben, Çerkesya Hareketi’nin bu düşüncelerini kamuoyuna anlatan, sözcüsüyüm.
Ama bu düşünce, diasporada sürgün sonrası örgütlenen toplumsal yapımıza ve kurumlarımıza uymuyor. Biz siyasi arenaya çıkıncaya kadar diasporada Rusya’nın ve Türkiye’nin çıkarlarına uygun olarak, Çerkesler, “Kafkas” kimliği altında ve “Kafkas Dernekleri”nde örgütlenmişlerdi. Buna göre 1864’ten sonra Osmanlı devletine göç etmiş veya sürgün edilmiş bütün Kuzey Kafkasyalılar: Abazalar, Çeçenler, Osetler, Karaçaylar, Dağıstanlılar, Çerkesler ( Adığeler ) Çerkesti. “Çerkes”, bütün Kuzey Kafkasya halklarının bir üst kimliği idi. Vatanımız da Kafkasya idi.
Biz buna karşı çıktık. Yeni, vatanımızdaki siyasi yapıya uygun kimlik ve vatan tanımı yaptık. Çerkes Adıge’dir, vatanımız Çerkesya’dır; diğer Kuzey Kafkas halkları ise Çerkes değil, komşumuz, kardeşimizdir dedik.
Neredeyse 100 yıllık bir geleneği reddettik.
Bunun üzerine geleneksel kurumlarımız, derneklerimiz, Federasyonumuz Kaf Fed bizi “bölücü”, “mikro milliyetçi”, hatta “ırkçı-faşist” ilan ettiler. İzole etmeye çalıştılar. Siyaset yapmamızı engellediler. Hakkımızda bir sürü dedikodu yaydılar. Bunları hala da yapıyorlar. Mesela Ağustos ayında diasporadan Nalchık’a gelen 15-16 gence, “sakın Hatko Schamis ile aynı kareye girmeyin, yanyana görünmeyin” dediler.
Türkiye’de bu propaganda bir ölçüde başarılı oluyor. Çünkü, vatandan farklı olarak diasporada kimlik ve vatan bilinci zayıf, kafalar karışık.
Ben vatana gelince birileri panikledi. Çünkü geleneksel kurumlarımız herşeyi kontrol etmek; diaspora ve vatan arasındaki ilişkileri sadece DÇB ve KAF FED üzerinden sürdürmek istiyorlar. Ama beni kontrol etmeleri mümkün değil. Ve benim vatanda bir köyde tavuk yetiştirmeyeceğimi, politik ilişkiler kuracağımı biliyorlar. İşte bundan rahatsız oldular.
Özetle, benim terörist, ajan vs olmadığımı, yasadışı hiçbir faaliyetimin olmadığını hepsi biliyor. Ama politik söylemlerim, dünyanın birçok ülkesinde topladığım politik deneyimim, birikimim ve diaspora ile vatan arasında “tek vatan, tek ulus, tek dil” eksenli yeni politik köprüler kurma çalışmalarım kurumlarımızı rahatsız etti. İrademi kıramayacaklarını, beni korkutamayacaklarını da bildikleri için tek çare olarak deport ettirdiler.
Beni Rusya Federasyonu deport etti gibi görünüyor, kağıt üzerinde de öyle. Ama oturumumun iptal edilmesini ve Nalchık’tan deport edilmemi isteyenler KAF FED ve DÇB veya bütün olarak bu kurumlarımız olmasa bile, bu kurumlarımızdaki bazı etkili ve yetkili kişilerdir. 2018’in Temmuz ayında Ankara’da Nart Sitesi’nde bir toplantı yaptılar ve bu kararı aldılar.
Rusya Federasyonu’nun, benden veya politik söylemlerimden rahatsız olsa bile, beni deport etmesi için hiçbir yasal-meşru gerekçesi, benim de buna gerekçe olabilecek hiçbir faaliyetim yoktu. Ki, içişleri bakanlığından “hakkımda idari ve cezai hiçbir soruşturma olmadığına dair bir temiz kağıdı” var elimde. Keza Nalchık’taki 2. Mahkemede hakim FSB’nin avukatına “terörist faaliyetler” gerekçesi ile oturumu iptal edilen biri hakkında en geç kaç gün içinde soruşturma açılması gerektiğini sordu. FSB’nin avukatı “2 ay” deyince, “öyleyse neden Tarık Topçu hakkında 10 aydır soruşturma açmadınız?” dedi ve bu gerekçeyi geçersiz ilan etti.*
Вопрос 9
— Дапхуэдиз щӏауэ мы уи ӏуэхур къызэрекӏуэкӏыр, сыт фӏэгъэнапӏэу къыпхуащӏхэр?
— Как давно длится это дело против тебя, и какие причины они использовали?
— Sana karşı yürütülen bu dava ne kadar zamandır sürüyor ve öne konulan sebepler ne?
Ответ 9
Сэ хэкум си сын папщIэ къызата хуитыныгъэр сытрахыжауэ иту тхылъыр 18 Ӏуэныгъэм 2018м къысIэрыхьащ.
Ауэ а тхылъым зэритымкIэ мы ӏуэхур къыщIэжар 2 Щыщхьэӏу 2018рат. Мыбы папщIэ арэзыныгъэ сызэримыIэм щхьэ зыгуэр сщӏэуэ хъуну, мыхъуну абы теухуауэ тхылъым зыгуэр иттэкъым.
Апхуэдэу щыхъум университетым мыпхуэдэ визэ ӏуэхухэм сытхэм яужь ит Марита идэж сыкӏуащ. Хамэм къикIахэм я ӏуэху кӏэлъыплъ полицэм телефонкIэ епсалъэри » Тарык мыбы узэрисыным папщIэ къуата хуитыныгъэр я ӏэтыжащ, ОВИР-М кӏуэи абы трансит визэ жыхуаӏэм хуэдэ къуатынущ» жиIащ.
Ар сыда къым. Зы адвокат идэж сыкIуащ. Мы ӏуэхум папщIэ сы арэзыкъым жыхуэсIэу судым схьащ. Ипэрей судыр 9 ЩакIуэуэгъуэ 2018м екIуэкIащ. Хамэ къэралхэм къикIахэм телэжьа полицэм къысхуэгъэхьа тхылъым си лажьэр » Къэралыр зэран хуэхъу, терроризмэ ӏуэхугъэ» жиӏэу итт.
Ауэ хеящIэм мыбы папщIэ судым секӏуэлӏэн папщIэ сыгувау жиӏэри. Ӏуэху екIуэкIыр тэмэму унафэ къищтащ.
Абы иужькIэ ӏуэхур Мэзкуу судым щытхьым абы мы ящӏар хъунукъым жиӏэри аргуэру КБР судым къигъэхьыжащ. ЕтIуанэ Налшык судыр еплъыжри» тхылъ щэху гуэрэ къыхуагъэхьар» теувапIэ ищӏри Хэкум сызэрисын папщIэ къызата хуитыныгъэр сыӏахыжащ.
Мы тхылъыр хэт итха сщэкъым. ХеящIэм мыр «къэралым и щэхущ» жиӏэри сэ судым сщигъэхьакъым. Абы къыхэкIыу » хамэхэм къэрал щэхухэр къамыщӏэным» папщIэ щыӏэ законымкӏэ си адвокатым тхылъым итхэр къызжимыӏэфыну къыриухылӏащ.
Си адвокатым » зи мы ӏуэхур мыбы къэзгъэсын зыгуэр иткъым. Пхьэнкӏий фӏэкӏа зэрыхъун щыӏэкъым а тхылъыр» жиIащ.
Апхуэдэу зы документ сыт щыӏэтэкъым, зыгэрыр тысри сэ цӏыху щынагъуэу, лъэпкъым гущ-кӏэщӏу сщIыну, провоцировать
сщIыну зыгуэрхэр итхащ.Псори зэрыхъур
аращ.
CEVAP 9
Benim oturumumu iptal ettiklerine dair mektubu 19 Eylül 2018 tarihinde aldım. Ama mektupta oturumumu 2 Ağustos 2018 tarihinde iptal ettiklerini yazmışlardı. Ve itiraz hakkımın olup olmadığına dair hiçbir bilgi yoktu. Bunun üzerine üniversitede vize ve oturum işlemlerimizle ilgilenen Marita’ya gittim. Yabancılar Polisi ile konuştuktan sonra bana “Tarık oturumun iptal edilmiş, OVİR’e git, sana bir transit vize verecekler” dedi.
Kabul etmedim ve bir avukata gidip oturumumun iptali kararına itiraz ettim. Mahkemeye başvurdum. İlk duruşmam 9 Kasım 2018’deydı. Yabancılar
Polisinden gelen ilk mektupta yazan gerekçe, “devletin güvenliğini tehdit,
terörist faaliyetler…”di. Ama hakim itirazımı “yasal süresinde yapmadığım için”
oturumumun iptalinin geçerli olduğuna karar verdi. Moskova Yüksek Mahkemesi bu
kararı iptal etti. Nalchık’ta
ikinci defa görülen duruşmada, bu defa bir “ihbar mektubu”na dayanarak
oturumumun iptaline karar verildi. Bu mektupta ne yazıyor, kim yazmış bilmiyorum.
Çünkü Mahkeme “devlet sırrı” diyerek beni bu duruşmaya almadı ve “yabancılara
devlet sırlarını vermeme” yasası gereği avukatımın bana bu mektubun içeriği
hakkında bilgi vermesini yasakladı. Avukatım
bana “hiçbir delil değeri olmayan bir çöp” dedi bu mektup için. Belge vs yokmuş.
Oturmuş biri benim ne kadar tehlikeli olduğumu, toplumu gerebileceğimi, provoke
edebileceğimi yazmış. Hepsi bu.
Вопрос 10
— Дапхуэдэ щӏыкӏэу Хэкум узэрырагъэкӏыжар?
— Как они депортировали тебя с родины?
— Vatandan nasıl sınır dışı ettiler seni?
Ответ 10
Си ныбжьэгъу Мурат си гъусэу Грузием дыкӏуат. Германием къисхуа си машинэм Урысейм къыщижыхьыфын папщIэ я тха тхылъым и махуэри ирикъуат. Ар згъэкӏыхьын хуейт.
Си ӏуэхум папщIэ 27 Ӏуэныгъэм Мэзкуу суд сиӏэт аргуэру, университетым мы гъэм сщэсын папщIэи зэзгъэтхат. Мыхэр мыпхуэдэу щыщыткӏэ куэд дыдэ сщымыгугъми Урысейм сы щикIым зы проблем хъуну си гугъэтэкъым. Сыщикӏым зы проблем хъуакъым. Уеблэмэ лӏыгъэкӏэ депорт сащӏыну щытмэ сы щикIым идэж депорт сащӏыну хуейт. Ди ӏуэху зы фӀэкӀри зы къэдгъэзэжащ.
Грузие-Урысей гъунапкъэм дэж дыкъыдэхьэжу Мурат щхьэ » уэ дэхьащ» сэ щхьэи » уэ мыбдэж къанэ, уэ папщIэ депорт утщӏыну унафэ щыӏэщ» жаIащ. Хьэуэ мыр хъуну зы гуэркъым » депорт сащӏыным папщIэ унафэ щыӏэщ ауэ мыр иджыри судым щыӏэ ӏуэхущ, зыфӏэкӏауъым.
Унафэр гъэзэщIэным къэсакъым. Ӏуэныгъэм 27 Мэзкуу судым аргуэру еплъынухэщ. Мыпхуэдэ депорт ӏуэхур фыгъэзащӏэу хъунукъым » жысIа щхьэ къызэдэIуакъым.
Зы пэш гуэрым сыщӏашащ. ФСБ-р къэкӏуащ. Си гугъэщ КБР къикIауэ. Ахэм ящыщ зыр ипэкIэи слъэгъуат, ар къэсцIыхуащ. Ауэ езым мы цӏыху сыкъищIащ.
Асэхэт, гуо-кӏий зыгуэр хъуакъым, сагъэшынэну пылъахэкъым, зыгуэр щхьэ сыхэгъэзыхьэкъым. Ауэ суд сиӏэщ сыт жыхуэсIэм едэIуахэкъым.
Быдэу къызаухылӏэу къызжаIащ. » уэр папщIэ депорт унафэ щыIэщ, ӏэмал имыIэу уидгъэкӏыжынущ, 2053 илъэс хъух Урысейм укъихьэну ухуиткъым» жаIащ. Мыбы теухуауэ тхылъ щыӏэм сыхуеу я жесIащ. Документ къызатащ. Мыр тэмэму гурыIуэгъуэкъым, тэрмэш хуейщ щыжысIэм. Тэрмэш къашащ. Абый къызжиӏэр аращ. Мис мыпхуэдэу сыкъырагъэкӏыжа хъуащ.
CEVAP 10
Murat arkadaşla Gürcistan’a gitmiştik. Alman plakalı arabamın Rusya Federasyonu’nda kalma izninin uzatılması gerekiyordu. 27 Eylül’de Moskova’da duruşmam olduğu, üniversitede ve yurtta kaydımı yenilediğim için, emin olmasam da, Rusya Federasyonu’na giriş çıkışta bir sorun olmayacağını düşünüyordum.
Çıkışta bir sorun olmadı. Ki aslında hakkımda zorla deport etme kararı olsaydı, RF’ndan çıkarken bu işlemi yapmaları gerekiyordu. Bu nedenle, şüphelenmedik, işimiz bitince geri döndük.
Sınırda Murat arkadaşa “sen gidebilirsin”, bana da “sen şurada dur, senin hakkında deport kararı var” dediler. İtiraz ettim: “Deport edilme yönünde bir karar var, ama bu karara itiraz ettim. 27 Eylül’de de Moskova’da duruşmam var. Bu nedenle deport kararı henüz hukuki olarak uygulanamaz” dedim. Dinlemediler. Bir odaya aldılar. Ve FSB geldi. Sanırım Kabardey Balkarya’dan gelmişlerdi. Çünkü birini tanıdım. Ama o beni tanımıyormuş gibi yaptı.
Naziklerdi, bir baskı yapmadılar, tehdit etmediler; ama mahkeme falan dinlemediler. Kesin bir dille “Deport kararı var, gerekirse zorla sınır dışı edileceksin, 2053 yılına kadar RF’na girişin yasak” dediler. Kararı yazılı olarak istedim, verdiler. Ama anlamadığım için bir tercüman istedim. Tercüman da aynı şeyleri söyledi. Ve sınır dışı edildim.
Вопрос 11
— Сыт адэкӏэ пщӏэн уи гугъэр?
— Что думаешь делать дальше, какие планы?
— Bundan sonra ne yapmayı düşünüyorsun? Nasıl planların var?
Ответ 11
Я не знаю деталей сейчас. Я думал, что Нальчик был последней остановкой в моей жизни. Я бы жил на своей родине до самой смерти, и там была бы моя могила .. этого не произошло…
Но несомненно, я посвятил свою жизнь лучшему: демократическому миру, в котором все народы и этнические группы будут свободными, равными и братскими … И я посвятил себя черкесской национальной борьбе, борту черкесского народа за свою жизнь на родине без каких либо проблем в будущем.Я готов умереть за это дело, либо я буду бороться, пока не умру.
Я не знаю точно, что мне делать и где жить. Я решу это после того, как поговорю со своими друзьями.
CEVAP 11
Şu anda ayrıntıları bilmiyorum. Ben Nalchık’ın hayatımdaki son durak olduğunu, alacağını sanıyordum. Ölünceye kadar vatanımda yaşayacak, ölünce yedi kat dibine gömülecektim. Olmadı…
Ama şurası kesin: Ben hayatımı daha güzel, daha yaşanılır: Demokratik, bütün halkların ve etnik grupların özgür, eşit, kardeşçe yaşayacakları bir dünya… ve Çerkes ulusal mücadelesine, Çerkes halkının yeniden vatanı Çerkesya’da gelecek kaygısı olmadan yaşaması mücadelesine adadım. Bu uğurda ölmeye hazırım veya ölünceye kadar mücadele edeceğim.
Somut olarak ne yapacağımı, nerede yaşayacağımı bilmiyorum. Buna arkadaşlarımla konuştuktan sonra karar vereceğim*
Вопрос 12
— Сыт мыпхуэдэ мыхъумыщIагъэхэр ди цӏыхухэм къащымыщӏыным папщӏэ тщӏапхъэу къэплъытэр?
— Чтобы такое не происходило с нашими соотечественниками что нам нужно сделать в будущем?
— Bundan sonraki süreçte senin yaşadığın bu tarz şeylerin yaşanmaması için neler yapmamız gerektiğini düşünüyorsun?
Ответ 12
Эта проблема имеет два аспекта. 1.Российская Федерация должна признать, что она совершила большую несправедливость по отношению к черкесскому народу, что она почти полностью уничтожила его, что она изгнала его из своей родины в прошлом, и должна предпринять юридические шаги для компенсации этого.
Другими словами, следует убедиться, что черкесы, возвращающиеся из диаспоры на родину, не являются «иностранцами», а являются настоящими владельцами этих земель.
Это долгосрочная задача.
В краткосрочной перспективе мы должны обеспечить, чтобы наши институты-Хасэ были по-настоящему гражданскими, прозрачными, открытыми и демократическими организациями. Хасэ или организации, которые находятся под контролем государств или определенных сил, не предназначены для черкесского народа; они служат силам под их контролем.
Демократия и демократическое сознание очень важны. Когда Хаути в прошлом году в Турции: «Если вы не знаете политику, вы можете нанести вред своему народу», сказал он, и фактически подытожил проблему с этими словами. Это реальная проблема: объявить, что это правда, что он знает и он делает, а другие вредным.
Потому что с такой точкой зрения, они могут видеть «противником» любого, кто мыслит иначе, и они могут сделать что-нибудь против этих «противников» Потому что под предлогом «защиты нации, родины, народа …» все виды зла узаконены в умах, а закон, законы и суды становятся ненужными.
Более того, эта перспектива является самым большим препятствием на пути демократизации, прозрачности и экономического политического развития.
CEVAP 12
Bu sorunun iki boyutu var. Birincisi Rusya Federasyonu. Rusya Federasyonu geçmişte Çerkes halkına karşı büyük bir haksızlık yaptığını, neredeyse topyekün imha ettiğini, vatanından sürgün ettiğini kabul etmeli ve bunu telafi etmek için yasal-hukuki adımlar atmalıdır.
Yani diasporadan vatanına dönecek Çerkeslerin “yabancı” değil, bu toprakların gerçek sahipleri oldukları yasal güvence altına alınmalıdır.
Bu, uzun vadeli bir mücadeledir.
Kısa vadede ise, kurumlarımızın daha gerçekten sivil, şeffaf, açık ve demokratik örgütlenmeler olmasını sağlamalıyız. Devletlerin veya bazı güçlerin kontrolü altında olan kurumlar veya örgütler Çerkes halkına değil; kontrolü altında oldukları güçlere hizmet ederler. Hatta ekonomik-sosyal ayrıcalıklarını yitirmemek için “kraldan çok kralcı” olurlar.
Demokrasi ve demokratik bilinç çok önemli. S. Hauti geçen sene Türkiye geldiğinde “politikayı bilmiyorsanız, halkınıza zarar verirsiniz” demiş ve aslında bu sözleri ile sorunu özetlemişti. Gerçek sorun tam da bu: Kendi bildiğini doğru, diğerlerini, hem de, zararlı ilan etmek yani…
Çünkü bu bakış açısı ile, kendilerinden farklı düşünen herkesi “zararlı” görür ve bu “zararlı unsurlar”a karşı herşeyi yapabilirsiniz. Çünkü “halkı, vatanı, insanları, şunu bunu… koruma” bahanesi ile her türlü kötülük kafalarda meşrulaşır, hukuk, yasalar, mahkemeler gereksizleşir.
Dahası, demokratikleşmenin, şeffaflaşmanın ve ekonomik politik gelişmenin önündeki en büyük engeldir bu bakış açısı.
Rusya’nın tarihi bunun örnekleri ile doludur.*****
Вопрос 13
— Тыркум щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр дауэ зэреплъхэр Хэкум мыпхуэдэ ӏуэху къекӀуэкӀхэм?
— Как реагируют наши соотечественники которые живут в Турции на такие события которые происходят на родине?
— Türkiye’de yaşayan insanlarımız vatanda yaşanan olaylara karşı tepkisi nasıl?
Ответ 13
Существует факт, независимый от черкесского народа: Человек интересуется тем, к чему он относится, и / или организует свое будущее. Челевеку очень трудно сожалеть или радоваться чему-то, что не касается ее/его жизни.
Следовательно, по мере того, как черкесы, живущие в диаспоре, вырастают в своих мечтах об организации своего будущего на родине, идея «мы будем организовывать будущее вместе, чтобы черкесы, живущие в диаспоре и на родине», становились сильнее, их интерес и чувства к родине
Но также важно принять понимание демократии и свободу мысли. Если вы не верите в свободу мысли и ассоциаций, и вы рассматриваете различное как «вредное» или даже считаете его врагом, вас не волнует, что с ним произошло.
Я испытал это лично. Я имею в виду, они знают, что я не террорист, агент и т.д. и у меня нет никакой незаконной деятельности. причина, по которой некоторые люди не реагируют на то, что произошло, заключается в неправильной перспективе, которую я изложил выше.
Мы должны реорганизовать нашу жизнь на оси демократии, свободы мысли и ассоциации, открытости, прозрачности и закона.
Если нам это удастся, «все будет лучше».
CEVAP 13
Çerkes halkından bağımsız olan bir gerçek var: İnsan kendisini ait hissettiği ve/veya geleceğini örgütleyeceği şeylere ilgi duyar. Yaşamına dokunmayan bir şey için üzülmesi veya sevinmesi çok zordur.
Dolayısıyla, diasporada yaşayan Çerkeslerin geleceklerini vatanda örgütleme hayalleri büyüdükçe, “geleceği diasporada ve vatanda yaşayan Çerkesler olarak birlikte örgütleyeceğiz” düşüncesi güçlendikçe vatanda yaşanan her şeye olan ilgileri ve duyarlılıkları da artacaktır.
Ama demokrasi bilinci ve düşünce özgürlüğünü benimsemek de çok önemli. Eğer düşünce ve örgütlenme özgürlüğüne inanmıyor, farklı olana “zararlı”, hatta düşman gözüyle bakıyorsanız, onun başına ne geldiği ile de fazla ilgilenmezsiniz.
Ben bunu bizzat yaşadım. Yani benim terörist, ajan vs olmadığımı, yasadışı hiçbir faaliyetimin olmadığını bildikleri halde, bazılarının yaşananlara tepki göstermemelerinin nedeni yukarıda özetlediğim yanlış bakış açısıdır.
Hayatımızı demokrasi, düşünce ve örgütlenme özgürlüğü, açıklık, şeffaflık, hukuk ekseninde yeniden örgütlemeliyiz.
Bunu başarırsak, “herşey daha güzel olacak”tır.
Тхьэм уигъэпсэу Шамис, уи нэсып Тхьэм тригъэкӀуэ.